Theo quan niệm của người Mông, ngành Mông trắng ngày được chọn tổ chức Lễ cúng dòng họ là ngày xấu trong năm nên cần tổ chức làm lễ cúng để xua đi những điều xấu, không may mắn, rủi ro thường xảy ra đối với gia đình, dòng họ bằng nhiều cách như nhốt, chôn, vứt bỏ hoặc chặt..., không cho ra ngoài quậy phá, để mọi người yên tâm lao động sản xuất, sinh hoạt, đời sống yên vui. Đồng thời, qua tổ chức lễ cũng là dịp để mọi người bày tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên đã che chở, phù hộ cho gia đình, dòng họ, bản làng được khỏe mạnh, yên ấm. Mặt khác đây cũng là dịp để cả dòng họ sum họp một nhà, là việc gắn kết các gia đình thành một họ không thể tách rời, tuân thủ các quy định của dòng họ, cùng sẻ chia những thành quả lao động sau những ngày vất vả mưu sinh. Qua đó tăng cường tình đoàn kết, cùng nhau vượt qua mọi khó khăn thử thách của cuộc sống đưa dòng họ phát triển vươn lên cùng cộng đồng xã hội.

Lễ cúng dòng họ của người Mông, ngành Mông trắng được tổ chức mỗi năm một lần tùy theo dòng họ và quan niệm về ngày đẹp, xấu của mỗi dòng họ ở mỗi địa phương, nhưng thông thường đều vào tháng 7 hoặc tháng 9 hằng năm. Cụ thể dòng họ Mùa, họ Vàng, họ Tráng ở bản Lồng xã Tỏa Tình, huyện Tuần giáo tổ chức Lễ cúng dòng họ vào ngày 27 tháng 7 âm lịch, trong khi đó dòng họ Giàng, họ Sùng, Thào lại tổ chức vào ngày 19 hoặc 29 tháng 9 âm lịch. Bên cạnh đó cũng có dòng họ tổ chức vào chiều ngày 30 Tết của người Mông. Về địa điểm tổ chức cũng khác nhau: Có dòng họ chỉ cúng trong nhà, trên bàn thờ; có dòng họ vừa cúng trên bàn thờ, vừa cúng phía sau nhà hoặc trên một bãi đất tương đối bằng phẳng trong bản và có dòng họ chỉ cúng ở ngoài trời. Cách tổ chức cũng tùy thuộc từng dòng họ có nơi chỉ được thực hiện ở nhà trưởng họ; có nơi lại luân phiên tổ chức ở từng gia đình.

Theo quan niệm của người Mông, ngành Mông trắng ngày được chọn tổ chức Lễ cúng dòng họ là ngày xấu trong năm nên cần tổ chức làm lễ cúng để xua đi những điều xấu, không may mắn, rủi ro thường xảy ra đối với gia đình, dòng họ bằng nhiều cách như nhốt, chôn, vứt bỏ hoặc chặt..., không cho ra ngoài quậy phá, để mọi người yên tâm lao động sản xuất, sinh hoạt, đời sống yên vui. Đồng thời, qua tổ chức lễ cũng là dịp để mọi người bày tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên đã che chở, phù hộ cho gia đình, dòng họ, bản làng được khỏe mạnh, yên ấm. Mặt khác đây cũng là dịp để cả dòng họ sum họp một nhà, là việc gắn kết các gia đình thành một họ không thể tách rời, tuân thủ các quy định của dòng họ, cùng sẻ chia những thành quả lao động sau những ngày vất vả mưu sinh. Qua đó tăng cường tình đoàn kết, cùng nhau vượt qua mọi khó khăn thử thách của cuộc sống đưa dòng họ phát triển vươn lên cùng cộng đồng xã hội.

Lễ cúng dòng họ của người Mông, ngành Mông trắng được tổ chức mỗi năm một lần tùy theo dòng họ và quan niệm về ngày đẹp, xấu của mỗi dòng họ ở mỗi địa phương, nhưng thông thường đều vào tháng 7 hoặc tháng 9 hằng năm. Cụ thể dòng họ Mùa, họ Vàng, họ Tráng ở bản Lồng xã Tỏa Tình, huyện Tuần giáo tổ chức Lễ cúng dòng họ vào ngày 27 tháng 7 âm lịch, trong khi đó dòng họ Giàng, họ Sùng, Thào lại tổ chức vào ngày 19 hoặc 29 tháng 9 âm lịch. Bên cạnh đó cũng có dòng họ tổ chức vào chiều ngày 30 Tết của người Mông. Về địa điểm tổ chức cũng khác nhau: Có dòng họ chỉ cúng trong nhà, trên bàn thờ; có dòng họ vừa cúng trên bàn thờ, vừa cúng phía sau nhà hoặc trên một bãi đất tương đối bằng phẳng trong bản và có dòng họ chỉ cúng ở ngoài trời. Cách tổ chức cũng tùy thuộc từng dòng họ có nơi chỉ được thực hiện ở nhà trưởng họ; có nơi lại luân phiên tổ chức ở từng gia đình.

Theo tiếng của Người Mông, ngành Mông trắng “Dù”, “Lử”, “Tu”, “Sau” có nghĩa là nhốt, cất giấu, gói chặt, ngăn chặn, cắt đứt, thu dọn, chui quan; "Su" theo nghĩa là những điều rủi ro, đen đủi (nói về cách thức loại trừ các thế lực xấu xa, đen tối, không tốt là "Su"). “Dù su”, “Lử su”, “Tu su”, “Sau su” chính là nghi thức hàng năm tiến hành nhằm nhốt, gói chặt, bao vây, cắt đứt, thu dọn những điều rủi ro, đen đủi, không may thường xảy ra với dòng họ, cầu mong những điều may mắn, tốt lành sẽ đến với cả dòng họ.

Tiến trình Lễ Cúng dòng họ của người Mông trắng

Lễ Cúng dòng họ vào chiều ngày 30 Tết theo hình thức “Lử su”

Đây là nghi lễ chiếm đa số được các dòng họ: Vừ, Thào, Vàng, Mùa, Sùng...sinh sống tập trung chủ yếu ở các xã của huyện Điện Biên, Điện Biên Đông có người Mông, ngành Mông trắng  cư trú, các dòng họ của người Mông, ngành Mông trắng ở các địa bàn này không tổ chức lễ Lử su vào một ngày nhất định trong năm mà chỉ đến chiều ngày 30 Tết, trước khi hết năm cũ chuẩn bị sang năm mới, với quan niệm năm mới thì mọi điều phải mới và tốt đẹp hơn, do đó đến chiều ngày 30 Tết các dòng họ sẽ tổ chức làm lễ “Lử su” để xua đi những điều xấu, không may mắn, rủi ro đi theo năm cũ.  

Đây là nghi lễ quan trọng nhất trong chuỗi các nghi lễ chiều 30 Tết của người Mông, ngành Mông trắng, là nghi lễ diễn ra trước tiên, thường tiến hành vào buổi chiều lúc mặt trời chưa lặn hẳn (từ 4 đến 5 giờ chiều), địa điểm trên một bãi đất phẳng, rộng rãi trong bản.

Để làm lễ Lử su, sáng ngày 30 Tết trưởng họ sẽ giao cho một số thành viên trong dòng họ chuẩn bị: Cây “Pò chà” cao trên 2 mét (loại cây thân có gai) và lấy một nắm “cỏ gianh tươi” (Cây “Pò chà, “cỏ gianh tươi” - theo quan niệm của người Mông đây là loại cây tượng trưng cho sự sắc nhọn, ngăn chặn Tà khí, ma quỷ điềm xấu, làm nguy hại đến chuyện làm ăn, sức khỏe của mọi người) đan chéo thành một cái dây buộc vào ngọn cây “Pò chà” và kéo xuống đất, trên dây cỏ gianh treo nhiều vòng được bện bằng cỏ gianh tượng trưng cho vòng vàng, vòng bạc, treo dao làm bằng gỗ và buộc một con gà trống lông màu đỏ (là con vật hiến tế nhằm tiễn đưa các điều xấu xa, rủi ro sang thế giới bên kia) ở trên ngọn cây “Pò chà.

Lễ Cúng dòng họ diễn ra cả trong nhà và ngoài trời theo hình thức “Dù su”

Đây là nghi lễ chiếm đa số được các dòng họ: Mùa, Thào, Lầu, Vừ, Vàng...của người Mông, ngành Mông trắng cư trú tại các xã Tỏa Tình, Pú Nhung thuộc huyện Tuần Giáo, xã Hua Thanh thuộc huyện Điện Biên tổ chức theo hình thức Dù su. Ngày được lựa chọn làm lễ có thể là ngày Mùng 7 tháng 7; 17 tháng 7 hoặc 27 tháng 7 (theo âm lịch). Đây là nghi lễ được tổ chức tại một gia đình trong dòng họ, việc lựa chọn gia đình làm Lễ cúng dòng họ của năm thường được thống nhất, lựa chọn từ trước khi kết thúc buổi lễ của năm trước, mục đích để các gia đình có đủ thời gian chuẩn bị tốt hơn khi được lựa chọn làm lễ. Lễ được chủ trì bởi chủ nhà, các nghi lễ có thể do chủ nhà thực hiện hoặc có thể mời thầy mo thực hiện (gọi chung là thầy cúng), gồm hai phần lễ chính: Lễ cúng ở trong nhà của gia đình chủ lễ và lễ cúng ngoài trời.